Хууль зүйн чиглэлээр суралцаж буй оюутан бүр хууль эрхзүйн зохицуулалтын зайлшгүй аргачлалын тухай ойлголттой танилцсан боловч энэ аргын мөн чанар нь юу вэ, ямар онцлог шинж чанартай болохыг тэр бүр мэддэггүй.
Эрх зүйн зохицуулалтын аргууд нь нийгэм, эрх зүйн харилцааг тогтворжуулах элемент юм
Нийгэм, эрх зүйн харилцаа нь динамик хөгжилд байнга ордог. Дэлхий дээр минут тутамд эрх зүйн субъектуудын хооронд янз бүрийн холбоо бий болж, бэхжиж, алга болдог. Аливаа харилцааны хүрээг зарим хэм хэмжээ тогтоодог нь хэнд ч нууц биш юм. Энэ тохиолдолд эрх зүйн харилцаа нь үл хамаарах зүйл биш юм.
Эрх зүйд эрх зүйн зохицуулалтын аргын тухай ойлголтыг баталж, агуулга нь тодорхой эрх зүйн салбартай холбоотой тодорхой хэм хэмжээнээс бүрддэг. Эрх зүйн зохицуулалтын хоёр үндсэн арга байдаг: диспозитив ба императив арга. Энэ хоёр аргыг хоёулаа хуулийн бүх салбарт ашигладаг боловч хаа нэгтээ зонхилох арга нь диспозитив бөгөөд хаа нэг газар зайлшгүй шаардлагатай байдаг.
Диспозитив аргын талаар товчхон
Диспозитив арга нь янз бүрийн субъектуудын үйлдлийг шууд үүрэг хүлээлгүйгээр үйл ажиллагааг нь зохицуулахад зориулагдсан болно. Энэ аргын онцлог шинж чанар нь эрх зүйн харилцааны субьектууд хоорондоо тэнцүү байх явдал юм, өөрөөр хэлбэл харилцаанд эрх мэдэл, захирагдах байдал гэж байхгүй. Диспозитив аргыг ихэвчлэн иргэний эрх зүй гэх мэт эрх зүйн салбаруудад ашигладаг. Тиймээс иргэний эрх зүйн харилцааны салшгүй хэсэг нь янз бүрийн гэрээнүүд бөгөөд тэдгээрийн оршин тогтнол нь тодорхой хүмүүсийн үйл ажиллагаа, зорилгыг зохицуулах зорилготой юм. Диспозитив арга бол гэрээний төсөл боловсруулах, түүнд заагдаагүй талуудыг зохицуулах нэг хэлбэр юм.
Эрх зүйн зохицуулалтын императив аргад авторитаризм
Заавал мөрдөх арга нь заавал дагаж мөрдөх, хориглох хэм хэмжээ тогтоосон зөвшөөрөгдөх эрх зүйн харилцааны тодорхой хүрээг тогтоосон захирагдах тодорхой арга юм.
Энэ аргын мөн чанар нь зан үйлийн хүлээн зөвшөөрөгдсөн хувилбарыг өөр сонголт хийх боломжгүй байдалд оршдог. Тодорхой зан үйлийг сонгох нь хориглох буюу үүрэг гэж тодорхой хууль эрх зүйн хүрээнд зохицуулагддаг тул боломжгүй юм. Эрх зүйн харилцааны субъектууд эдгээр зааврыг л биелүүлж чадна, учир нь эдгээрээс зайлсхийх нь хариуцлага хүлээлгэхэд хүргэдэг. Энэ нь императив ба диспозитив аргуудын гол ялгаа руу хөтөлдөг. Зарлиг нь хуулиар зөвшөөрөөгүй бүх зүйлийг хориглодог бол диспозитив нь эсрэгээрээ хуулиар хориглоогүй бүх зүйлийг зөвшөөрдөг.
Эрх зүйн зохицуулалтын зайлшгүй арга нь юуны түрүүнд Үндсэн хууль, захиргааны эрх зүйг багтаасан нийтийн эрх зүйн салбаруудын онцлог шинж юм.
Дээр дурдсаныг нэгтгэн үзэхэд императив аргын гол шинж чанаруудыг тодруулъя.
- Энэ нь норм-хориглох, хэм хэмжээ-үүрэг хариуцлагаар илэрхийлэгддэг.
- Энэ нь зарим хүмүүсийн эрх мэдэл, зарим хүмүүсийн хариуцлагыг зохицуулах журамд тусгагдсан байдаг.
- Энэ нь янз бүрийн төрийн эрх мэдэлтнүүдийн явуулсан төрийн албадлагад суурилдаг.
- Тодорхойлсон хэм хэмжээг дагаж мөрдөхгүй байх нь заавал хариуцлага хүлээлгэхэд хүргэдэг.
